lunes, 5 de marzo de 2018

ORACIONES EN K'ICHE'



1.             ¿Jachike nimatem kawaj?
¿Cuál sillones quieres?
R//   Are le nimaq taq nimatem
Los sillones grandes.
2.             ¿Jachike chaj kraj?
¿Cuál lámpara quiere él?
R//   Are le k’ol
La pequeña.
3.             ¿Joropa’ rajil le kaxlanpop?
¿Cuánto vale la alfombra?
R//  Kamuch’ rajil le kaxlanpop
Vale Q. 160.00 la alfombra
4.             ¿Joropa’ pwi’ kkaj?
¿Cuántos sombreros necesitan?
R// Oxib’ pwi’
Tres sombreros.
5.             ¿Jachin kraj jun ch’ab’eb’al?
¿Quién quiere un teléfono?
R// At Kawaj jun ch’ab’eb’al
Tú quieres un teléfono.
6.             ¿Jachin kraj jun kaxlaq’aq?
¿Quien quiere una estufa?
R// Le ala kraj jun karxlaq’aq
El joven quiere una estufa
7.             ¿Jampa’ kawaj le k’olib’al wuj?
¿Cuándo quieres la librera?
R// Kajij kwaj le k’olib’al wuj
Dentro de cuatro días.
8.             ¿Jampa’ kraj jun rob’et?
¿Cuándo quiere una gorra?
R// Chanim kraj jun rob’et
Ahorita quiere la gorra
9.             ¿Jasche kawaj le tewrisab’al?
¿Porque quieres la refrigeradora?
R// Rumal nim
Porque es grande
10.         ¿Jasche kiwaj oxib’ k’ul?
¿Porque quieren tres chamarras?
R// Rumal je’lik
Porque son bonitos
11.         ¿La kawaj kaloq’o jun mesb’al?
¿Quieres comprar una escoba?
R// Je’ kwaj jun ko’l mesb’al.
Si, quiero una escoba pequeña
12.         ¿Jachike ja kkaj kkik’ayij?
¿Cuál casa quieren vender ellos?
R// Are we rax ja.            
Esta casa verde.
13.         ¿Jachin kraj kuqumuj ja’?  
¿Quien quiere beber agua?
R// Uj kqaj.
Nosotros queremos.
14.         ¿Joropa’ lej kiwaj?  
¿Cuántas tortillas quieren ustedes?
R// Kiwaj juwinaq lej.                 
Ustedes quieren 20 tortillas.
15.         ¿La kawaj katchakun ruk’ anan?
¿Quieres trabajar con tu mamá?
R// Man kwaj taj. 
No quiero.
16.         ¿Joropa’ warib’al k’o pa ri awachoch
? ¿Cuánto dormitorios tiene tu casa?
R// K’o oxib’ warib’al.    
Tiene tres dormitorios.
17.         ¿jawje k’o  wi akaxlaq’an?
¿Dónde está tu estufa?
R// K’o pa  ri b’anb’al wa.
Está en la cocina.
18.         ¿La k’o atewrisab’al?
¿Tienes una refrigeradora?
R// Je’ k’o jun nim tewrisab’al.  
Si, tengo una refrigeradora grande.
19.         ¿Joropa’ rajil le k’olib’al laq?
¿Cuánto vale el trastero?
R// O’k’al q’uq’ rajil le k’olib’al laq.      
Vale Q100.00 el trastero.
20.    ¿Jachike chaj kkaj?                           
¿Cuál lámpara quieren ellos?
R// Are we ketekik chaj.             
Esta lámpara redonda.


21.      E´are´ kakaj ke´chakunik        
Ellos quieren trabajar
22.    kwaj le chikach
 Quiero la canasta.
23.    ¿ Jachike mesb´al  kawaj?     
Cual escoba quieres
R// Are le rax                             
la verde
24.    ¿Joropá alanxax kwaj?           
Cuantas naranjas quiero
R// kwaj kajib’
 Quiero cuatro naranja.
25.     Are kraj oxib’ kematz’i’b’       
Él quiere tres computadoras.
26.      ¿La k’o  awachajil?                  
Tiene esposo
R//  J’e  k’olik                               
si tengo
27.    ¿Jachike xajab’ kwaj?    
Cual zapato quiero                                               
R// are le q’eq                             
El negro.
28.    ¿Jampa´kwaj jun ch’at?  
Cuando quiero una cama
R// chwe´q kwaj jun ch’at.       
Mañana quiero una cama.
29.    ¿Joropa’ ink´ul  k´olik?            
Cuantas chamarras tengo
R// lajuj                                       
Diez.
30.    ¿La k’o amam?           
Tienes mamá
R// J´e  k’olik                              
Si tengo.
31.  La k’o televisión
Tienes televisión
R// Je’, k’o oxib’ nutelevision
Si, tengo tres televisores
32.  Kawaj jun rax tem
Quieres una silla verde
33.  Kawaj katchoplin pa le jyub’
Quieres saltar en la montaña
34.  Kqaj kujet’aman k’iche’
Queremos aprender k’iche’
35.  Kiwaj kitij alanax
Quieren comer naranjas

ALFABETO K'ICHE'

El alfabeto consta de 27 grafemasa, b' ch, ch', e, i, j, k, k', l, m, n, o, p, q, q', r, s, t, t' tz, tz', u, w, x, y, '
Sonidos propios del k'iche'
b',  ch',  k',  q,  q',  t,  tz,  '

NOMBRES DE ANIMALES EN K'iche'

kICHE’
ESPAÑOL
Koj
Leon
B’alam
Tigre
Utiw
Lobo
Kumatz
Serpiente
Kyej
Caballo
B’ur
Burro
K’oy
Mono
Ixpeq
Sapo
Tz’i’
Perro
Sya/Me’s
Gato
Ch’o
Ratón
Kob’an
Rata
Yak
Gato de monte
Kuk
Ardilla
Xi’r
Grillo
K’el
Chokoy
Q’anawaj
Canario
Lo’r
Loro
Us
Sancudo
Sanik
Hormigua
Amalo
Mosca
Pape
Mariposa
Tukmux
Paloma de monte
Imul
Conej
Saqko’r
Codorniz
Par
Zorro
Ch’ik
Sinsontle
Ch’ok
Zanate
Xik
Gavilán
Joj
Cuervo
K’uch
Zopilote
Masat
Venado
K’isi’ik
Cabra

HIMNO NACIONAL DE GUATEMALA EN K'iche'

B’IX RECH IXIM ULEW

!Ri ixim ulew kki’kotik!
Man k’o ta jun kb’anow k’ax chawe;
Man k’o ta jun qawinaq kuriq k’axkolil
Man k’o ta b’anal katchub’anik.

We k’u chwe’q ri loq’olaj awulew
E k’o winaq kkaj kka’n k’ax che,
Kalik’o’p k’o chikaj ri awetal atz’yaq
Ke’asik’ij ri awalk’wal che ato’ik.

 QONOJEL

Kalik’o’p k’a chikaj ri awetal atz’yaq
Ke’asik’ij awalk’wal che ato’ik
Rumal uk’anil ri Tinimit
Nab’e kekam na choch kkik’ayij kib’.

Rumal ri q’el kowilaj jat’ib’al awe
Xchakux ri b’anb’al tajib’al ri ulew
Ruk’ ri aq’ab’ ktajix ri uch’uch’uj ulew
Chuquje’ t’ist’ik ch’ich’ tob’al awe

Ri ojer taq winaq e k’amal taq b’e
Ruk’ ronojel kanima’ xatkich’ojij
Man k’o ta jun winaq xkamik che ri ach’ekik
Xatkiya’ pa utzalaj k’olib’al.

 QONOJEL

Man k’o ta jun winaq xkamik che ri  ach’ekik
Xatkiya’ pa utzalaj k’olib’al
Xa’ rumal kichuq’ab’ ri nima’q winaq.
Ri xkiya’ uk’aslemal kirayib’al.

Ri atz’yaq awetal je’ kka’y uwo kaj
Ri usaqil ri awetal je’ kape sutz’
¡Toq’ob’ kiwach ri e ti’taq winaq,
we kkaj kkitz’ilob’isaj awach!

Ri awalk’wal ri k’o sib’alaj kichuq’ab’
Kkaj ri ja’maril chaqaxo’l
We rajawaxik qonojel katqach’ojij na
Che uto’ik ri qachoch ruk’ ri qulew.

 QONOJEL

We rajawaxik qonojel katqach’ojij na
Che uto’ik ri qachoch ruk’ ri qulew,
Ri qarayinik are ri utzil ruk’ ja’maril
Ri muqb’al Tinimit kimuqb’al.

Le aninaq cho ri nima’q taq juyub’
Chikixo’l ri keb’ nima’q taq plo
At k’o chuxe’ ri rax je’lalaj uxik’
Katwartzaj jun je’lalaj q’uq’.

Ri je’lik ri jun q’uq’ k’o pa awetal
Katukol na cho ri b’anal k’ax
Xa ta ne’ kupaqab’a’ ri urapinik
K’a chikal choch kuntur ruk’ ri xik.

 QONOJEL

Xa ta ne’ kupaqab’a’ ri urapinik
K’a chikaj choch kuntur ruk’ ri xik
Pa ri uxik’ kuwartisaj k’a chila’ chikaj

Verbos en K´iche´ transitivos e intransitivos

ESPAÑOL
FORMA TRANSITIVA
FORMA INTRANSITIVA
Trabajar
Chakuj
Chakunik
Visitar
Solij
Solinik
Ver
Ilo
Ilonik
Llamar
Sik’ij
Sik’inik
Estudiar
Eta’maj
Etamanik
Querer
Aj / ajawaj
Ajawanik
Comprar
Loq’o
Loq’onik
Vender
K’ayij
K’ayinik
Agarrar
Chapo
Chapanik
Mover
Salab’aj
Salab’anik
Dormir
Warisaj
Warik
Buscar
Tzukuj
Tzukunik
Cantar
B’ixoj
B’ixonik
Masticar
Kach’uj
Kach’unik
Nadar
Mu’axanisaj
Mu’xanik
Hablar
Ch’awisaj
Ch’awik
Escribir
Tz’ib’aj
Tz’ib’anik
Cortar
Qupij
Qupinik
Caminar
B’inisaj
B’inik
Comer

Wa’ik

jueves, 6 de agosto de 2015

OCUPACIONES EN K'ICHE Y ESPAÑOL

Ajyakal ja  = Albañil 
Ajkalte = Alcalde 
Ajk’ayil ti’j = Carnicero 
Ajanel = Carpintero 
Ajb’insal ch’ich’ = Chofer 
Ajb’anal wa = Cocinero 
Ajpatan = Cofrade 
Ajtz’ib’anel = Escritor 
Ajesal wachib’al = Fotógrafo 
Ajjaqal ch’ich’ = Mecánico 
Ajkun = Médico 
Ajtij = Maestro 
Ajq’ojomanel = Marimba 
Ajyuq’ = Pastor de animales 
Ajk’amal kib’e ri ajkojonelab’=  Pastor evangélico 
Ajchajil re tinimit = policía 
Ajchajil tinimit = soldado 
Pare = sacerdote 
Ajt’iso’n = sastre 
Ajkem = tejedor 
Ajk’ayil jastaq = tendero 
Ajmokob’al chak = trabajador, mozo, jornalero 
Ajq’ij zajorín = sacerdote maya 
Ajch’awenel pa ch’ich’ = locutor 
Ajb’anal kaxlanwa = panadero 
Ajk’amal b’e = principal, jefe 
Ajiyom = comadrona 
Ajkunanel = curandero 

MEDIOS DE TRANSPORTE EN K'ICHE Y ESPAÑOL

Ch’ich’ kab’in pa kaj  = avión 
Q’eb’ut ch’ich’ =  helicóptero 
Nim jukub’ = barco 
Laj jukub’  = canoa 
Ch’ich’ reb’al jastaq = camión 
Ch’ich’ ereb’al winaq  = camioneta 
Mot =  motocicleta 
b’isiklet =  bicicleta 
Yuquyik ch’ich’ =  tren 
Kare’t =  carreta 
Kowilaj kej =  mula 
Kej = caballo